سفال

سفال یکی از کهن ترین ساخته های دست بشر است 
که از قدیمترین ایام تا اکنون بهکار میرود. نقش و 
اهمیت سفال بر هیچ کس پوشیده نیست. با اینکه 
امروزه سفالگری و کارگاههای این هنر مردمی در 
غبار زمان و زندگی صنعتی رنگ باختهاند، همواره 
سفال اهمیت علمی و تاریخی و تحوالتی را که نشانة 
رشد و شکوفایی فرهنگها و تمدنهای مختلف 
است، خواهد داشت.
سفالگری هنری قدیمی و جهانی است که 
میگویند ملتهای کشاورز آن را ابداع کردهاند 
)زمانی، 1351 :1 .)سفالها ابتدا ساده بودند و با 
دست ساخته میشدند؛ اما کمکم با اختراع چرخ 
سفالگری و پخت سفال در کوره، هنر سفالگری 
پیشرفت کرد. ظروف سفالی منقوش موجود در 
ایران نشان میدهند که مردم در دورة پیش از 
تاریخ ایران نیز به این هنر توجه میکردند. فن لعاب 
دادن سفالها نیز که به حدود سههزارسال قبل از 
ً از بین النهرین به ایران 
 منسوب شده و احتماال
رسیده، باعث شکوفایی بیشتر این هنر شده است. در 
دوران هخامنشی و ساسانی، بهدلیل استفادة بیشتر 
ً
از ظروف زرین و سیمین، سفالسازی در ایران تقریبا
منسوخ و در دورة اسالمی، از نو رایج شد و بیشازپیش 
مورد توجه قرار گرفت. با گذشت زمان و گسترش 
زندگی، سفالگری هم تکامل یافت. هنرمندان سفالگر 
بر ظرفهای گلی نقشونگار کشیدند و آنها را با 
رنگهای گوناگونی آراستند.
اکنون در بیشتر نقاط ایران، ازجمله اللجین 
همدان، میبد یزد، شهررضای اصفهان، زنوز 
آذربایجان، کلپورگان سیستان و بلوچستان، جویبار 
مازندران، سیاهکل گیالن و مند گناباد، ظروف 
سفالی تهیه میشود. در این مقاله، سفال مند گناباد 
را بررسی میکنیم. از اوایل قرن 12ه.ق، نوعی سفال 
جدید با ویژگیهای خاص در گناباد ظاهر شد که در 
کارگاههای متعدد روستای مند ساخته میشود.
سفال مند گناباد از خاصترین سفالینههای 
کشور است که اصالت فرهنگی و تمدن کهن خراسان 
را نشان میدهد؛ با این حال، نام این سفال بهدلیل 
مشکالت مربوط به سفالگران و بیتوجهی به جایگاه 
این هنر ارزشمند، در فهرست رشتههای در معرض 
خطر منسوخ شدن قرار گرفته است. تاکنون، کتابی 
درمورد سفال مند نوشته نشده و فقط تعداد اندکی 
مقاله منتشر شده است. دلیل اصلی انتخاب موضوع 
این مقاله نیز نقش و اهمیت سفال مند و توجه کردن 
به آن بهعنوان ارزش هنری است. هدف مقاله حاضر 
بررسی سفالگری در مند گناباد و پاسخ دادن به 
سؤاالت زیر است:
1 .از چه مواد اولیه و تکنیکی در سفالگری مند 
استفاده میشود؟
2 .رنگ و لعاب‌کاری در سفالگری مند چگونه 
است؟
3 .نقوش بهکاررفته در سفالهای مند چگونه 
هستند؟