سفال ایران

سفال ایران
سفال یکی از مهمترین ساختههای هنری بشر است 
که ساخت آن در دورههای مختلف سابقهای طوالنی 
دارد. سفالگری فرهنگ، مذهب، تفکر و هنر ملتها 
را نشان میدهد؛ درحالی که آثار هنری دیگر، مانند 
نساجی و فکاری، بهدلیل فاسد شدن یا استفادة 
مجدد این امکان را ندارند. در سرزمین ایران نیز به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی، سفالینه های ارزشمندی بهدست آمده که قدمت کهنترین آنها 
که در گنجدرة استان کرمانشاه کشف شدهاند، 
به هزارة هشتم ق.م میرسد. بعد از سفالینههای 
گنجدره، سفالینههای سیلک و شوش قدیمیترین 
آثار سفالی کشفشده در ایران بهشمار میروند که 
قدمتی چهار تا شش هزارسال دارند. سفالهای این 
دوره بهدلیل دستساز بودن تقارن ندارند، بهدلیل 
ً کنترل نشدن دمای کوره کامال یک‌رنگ نیستند و 
بهدلیل دمای پخت کم مغزشان خاکستری مایل به 
سیاه باقی مانده است. نقوش سفالینههای این دوره 
هندسی هستند و بهرنگ قرمز روی بدنة سفالها 
نقش شدهاند. در هزارة چهارم ق.م، با اختراع چرخ 
سفالگری تحول عظیمی در این هنر رخ داد. سفالها 
دارای تقارن و شکلها و تزئینات روی آنها متنوع 
شدند. تپة قبرستان دشت قزوین از مهمترین 
مناطق سفالگری با چرخ است و آثار کشفشده در 
این منطقه شباهت زیادی با آثار سفالین تپهحصار 
دامغان و تپهسیلک کاشان دارند )کیانی، 1357 :
3 .)در هزارة دوم ق.م، در استفاده از رنگ ظروف 
تنوع بیشتری ایجاد شد و ساخت سفالهایی بهشکل 
انسان و حیوان که کارکردی مذهبی داشتند، رواج 
یافت. در دورة مادها، به استفاده از لعاب توجه شد؛ 
بهطوری که در عصر هخامنشی، از لعاب برای پوشش 
ظروف و آجر استفاده شد و آجرهای لعابدیده با 
نقوش انسانی و حیوانی مختلف برای تزئین دیوار 
کاخها بهکار رفتند. از دورة ساسانی به بعد، بهدلیل 
رشد چشمگیر فکاری و همپای آن مرصعکاری، از 
رواج سفالگری کاسته شد و در دورة اسالمی، دوباره 
این هنر رواج یافت. تنها ویژگی مهم سفال در این 
دوره استفاده از لعاب قلیایی روی ظروف است.
با سلطة ارتش اسالم و منع استفاده از ظروف 
زرین، سفالگری که در ادواری درحال نابودی بود، 
دوباره قوت گرفت. سفالگران که از سبک و سنتهای 
هنری قبل از اسالم پیروی میکردند، کمکم با آشنایی  با سفالسازی خاور دور و چین، تغییراتی 
در هنر خود ایجاد نمودند. ابداعات انجامشده توسط 
سفالگران درزمینة نقشاندازی روی لعاب، میناکاری 
روی لعاب، لعاب متالیک )لعابکاری ف آذین( و 
استفاده از لعابهای الجورد و قلع، نشانة پیشرفت و 
توانایی آنها است. بهتدریج مراکز سفالگری متعددی 
در بیشتر شهرهای ایران و سفالینههای گوناگونی با 
سبک خاص در هر دوره ساخته شد که سفالینههای 
مند گناباد در دورة قاجار از مشهورترین آنها بهشمار 
میرود